Egypte telt 66 vrouwelijke en 16.000 mannelijke rechters: ‘Het rechtssysteem moet gelijker’

Omnia Gadalla: ‘Elke keer ik vandaag iets online wil plaatsen, moet ik vooraf met mijn advocaat overleggen.’

Hague Talks

De afgelopen maanden spreken Egyptenaren zich uit tegen seksueel geweld. De positie van vrouwen binnen het rechtssysteem verdient aandacht om de cultuur van victim blaming, waarbij slachtoffers verantwoordelijk worden gesteld voor wat hen is aangedaan, te begrijpen. Juriste Omnia Gadalla strijdt voor meer vrouwelijke rechters: ‘Vrouwelijke rechters zullen een vrouwelijk perspectief en vrouwelijke ervaringen toevoegen, waardoor de rechtsgang menselijker wordt.’

De aandacht voor seksueel geweld kwam er aanvankelijk door nieuws dat via het sociaal netwerk Instagram naar buiten kwam over vermeend serieverkrachter Ahmed Bassem Zaki, wiens proces momenteel loopt, en een groepsverkrachting die in 2014 in het luxueuze Fairmont Hotel aan de Nijl zou hebben plaatsgevonden.

Aan dit alles gingen arrestaties vooraf van meisjes die op het sociaal netwerk TikTok filmpjes plaatsten waarin ze dansen, poseren voor een foto of onschuldige grapjes maken, maar ook van vrouwen en meisjes die er hun verhalen over seksueel misbruik en verkrachting deelden.

Na de verkrachting in het hotel werden, naast enkele daders, ook het slachtoffer en getuigen gearresteerd. Dit gebeurde nadat ze een officiële klacht over de verkrachting hadden ingediend bij de autoriteiten.

De vrouwen en twee mannen werden vernederd, uitgeput, verhoord zonder toegang tot hun advocaat en onder druk gezet hun verklaringen te veranderen. Net zoals de vrouwen en meisjes op TikTok worden zij beschuldigd van ‘losbandigheid’, ‘immoraliteit’ en ‘het schenden van de Egyptische familiewaarden’.

De gebeurtenissen zeggen iets over de juridische positie van vrouwen in de patriarchale Egyptische samenleving. Het land telt vijf juridische instellingen binnen het publiekrecht: de Staatsraad, het Openbaar Ministerie, de militaire vervolging, de administratieve rechterlijke macht en de Egyptische autoriteit voor staatsrecht. Vrouwen mogen alleen solliciteren bij de laatste twee instellingen. Egypte telt dan ook 16.000 mannelijke en slechts 66 vrouwelijke rechters, 0,4 procent van het totaal.

‘Vrouwen zouden te emotioneel zijn voor de rechterlijke macht.’

In 2013 studeerde Omnia Gadalla (29), geboren in de Egyptische hoofdstad Caïro, cum laude af van de faculteit Recht en Sharia aan de Al-Azhar-universiteit. Daarna deed ze een master in Internationaal Handelsrecht aan de Ain Shams-universiteit.

Ze wilde rechter worden, maar net als alle andere vrouwelijke afgestudeerden mocht ze niet solliciteren naar de positie die ze wilde. Ze mocht het inschrijvingsformulier zelfs niet invullen.

Ze liet het er niet bij. Inspiratie vond ze in de woorden van voormalig rechter in het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten Sandra Day O’Connor: ‘(…) het hebben van vrouwen als rechters, en in andere prominente posities, is buitengewoon belangrijk. Het zelfbeeld van vrouwen wordt bepaald door zulke voorbeelden, en door het geloof van vrouwen dat ook zij professioneel succes op het hoogste niveau kunnen bereiken.’

Gadalla richtte in 2014 Her Honour Setting the Bar op, een organisatie die strijdt tegen het verbod op vrouwelijke rechters in Egypte. Gadalla spande twee rechtszaken aan om zelf haar gelijk te halen en helpt vandaag andere afgestudeerde juristes hetzelfde te doen. Ook voert ze campagne om het bewustzijn over het gebrek aan vrouwelijke rechters in Egypte te vergroten en werkt ze aan haar eigen rechtszaak. Onlangs schreef ze een commentaar voor het Tahrir Institute for Middle East Policy over de discriminatie die ze aanklaagt.

Waarom is het verboden voor vrouwen om rechter te worden binnen bepaalde instellingen?

Omnia Gadalla: Vrouwen zouden te emotioneel zijn voor de rechterlijke macht. Ze zouden te empathisch kunnen zijn richting de crimineel, medelijden kunnen krijgen en daardoor geen eerlijk vonnis kunnen vellen.

Ook beweren sommigen dat vrouwen getuigen zouden kunnen verleiden waardoor die verklaringen zouden aanpassen. Een rechter van het Hof van Cassatie liet ooit optekenen dat vrouwen geen balans kunnen houden tussen hun huishoudelijke en professionele plichten.

Religie wordt ook vaak gebruikt om het goed te praten. Dan hoor je dat het verboden is om vrouwelijke rechters te hebben, maar de belangrijkste religieuze autoriteit in de islam zegt dat het wel mag. Sommige rechters zeggen gewoon zaken als: ‘Ik ga toch niet rechts of links van een vrouw zitten terwijl zij de leiding heeft over de hoorzitting?’ Dat is gewoon enorm patriarchaal. Ze voelen zich bedreigd.

Het zwangerschapsverlof wordt ook soms aangehaald. De rechterlijke macht zou moeite hebben om een vrouw te vervangen als die tot twee jaar lang wegblijft. Maar voor mannen is een detachering van zes jaar, met mogelijke verlenging, geen probleem. Dus dat argument gaat ook niet op.

Wat met de 66 vrouwelijke rechters?

Omnia Gadalla: In 2001 publiceerde UN Women een rapport over de totale afwezigheid van vrouwelijke rechters in Egypte. Dat was vrij beschamend dus besloot de overheid een eerste vrouwelijke rechter aan te stellen.

Tahani Al-Jabali (ook: al-Gebali) werd in 2003 lid van het Hoogste Constitutioneel Gerechtshof. Ze was advocate en had nooit eerder als rechter gewerkt. Desalniettemin werd ze meteen op het hoogste niveau aangesteld, gevolgd door heel wat propaganda van de regering.

‘We steunen andere afgestudeerde rechtenstudentes die een rechtszaak willen aanspannen.’

Later, toen feministen aandrongen op meer rechters, werden in 2007 en 2015 tientallen vrouwelijke rechters aangesteld. Zo kwam het totaal op 66.

Deze vrouwen werden niet op dezelfde manier aangesteld als hun mannelijke collega’s. Ze werden geselecteerd uit een groep vrouwen die allen al lid waren van de administratieve rechterlijke macht en de Egyptische autoriteit voor staatsrecht. Zo begonnen ze hun carrière niet op gelijke voet met hun mannelijke collega’s. Ze hebben niet dezelfde ervaringen en leermomenten gehad. Daarom worden ze gezien als minder competent dan de mannelijke rechters.

Met Her Honour Setting the Bar probeer je hier verandering in te brengen.

Omnia Gadalla: Het was eigenlijk nooit mijn bedoeling om een activiste te worden. Ik was zo geschokt toen ik niet mocht solliciteren dat ik heel gedreven ben gaan lezen. En toen kon ik niet stoppen.

Ik begon met Her Honour Setting the Bar in januari 2014. We geloven in het belang van een onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke macht. Vrouwen mogen niet behandeld worden als tweederangsburgers.

We steunen andere vrouwelijke afgestudeerde rechtenstudenten die een rechtszaak willen aanspannen. Ik lever alle documenten en een advocaat. Het kost hen niks. We regelen alles van A tot Z.

Maar vrouwen die hetzelfde pad willen bewandelen zijn zeldzaam, met zeven zijn ze nu. Vrouwen krijgen geen toestemming van hun familie, of zien er het nut niet van in. Soms zeggen ze tegen me dat het tijdverspilling is omdat ze uiteindelijk toch niet aangesteld zullen worden, net als ik.

Word je soms lastiggevallen door de autoriteiten om wat je zegt**?**

Omnia Gadalla: Neen, ik ben heel voorzichtig. Maar ik heb gesolliciteerd voor de twee instellingen die wél vrouwen aanwerven en ik denk dat ik niet aangenomen ben omdat ik mijn mening in het openbaar verkondig.

In de rechtszaken die ik ben begonnen klaag ik de president van Egypte, de Minister van Justitie en het hoofd van de Staatsraad aan. Voor je aangenomen kan worden bij een overheidsorgaan wordt er een veiligheidscontrole uitgevoerd. Bekendstaan als de vrouw die de top van het land aanklaagt, zal me niet geholpen hebben…

Het is wel zo dat ik mijn mening niet langer zomaar kan verkondigen. Eerst deed ik dat wel, maar dat is erg risicovol en gevaarlijk. Ik kan bijvoorbeeld worden aangeklaagd voor het beledigen van de rechterlijke macht. Elke keer ik vandaag iets online wil plaatsen, moet ik vooraf met mijn advocaat overleggen. De meeste berichten moet ik aanpassen voor ik ze publiceer.

De Nationale Raad voor Vrouwen, een overheidsorgaan, wil het aantal vrouwelijke rechters verhogen naar 25 procent. President Sisi verklaarde 2017 tot het ‘Jaar van de Egyptische Vrouw’. Hoe geloofwaardig zijn deze initiatieven?

Omnia Gadalla: Niet. Deze plannen lijken te zijn bedacht in vergaderzalen achter gesloten deuren, ver weg van de mensen die deze plannen moeten gaan uitvoeren. Wat is het nut van het verzinnen van beleid en strategieën, als die onuitvoerbaar blijken?

Het is allemaal voor de show, zodat ze op een internationaal evenement kunnen zeggen dat ze iets doen. Ik heb er grote twijfels bij.

‘Vrouwelijke rechters zullen een vrouwelijk perspectief en vrouwelijke ervaringen toevoegen, waardoor de rechtsgang menselijker wordt.’

De laatste tijd ontwikkelde zich in Egypte een grote feministische en MeToobeweging gekant tegen seksueel geweld. Hoe houdt de juridische positie van vrouwen verband met het aantal vrouwelijke rechters?

Omnia Gadalla: Vrouwelijke rechters zullen een vrouwelijk perspectief en vrouwelijke ervaringen toevoegen, waardoor de rechtsgang menselijker wordt. Eerlijkheid gaat niet alleen over het toepassen van de letter van de wet, het gaat over gerechtigheid. Ik ben van mening dat het rechtssysteem gendergelijk moet zijn.

Hoe gaan jouw rechtszaken nu verder?

Omnia Gadalla: Ik verwacht een uitspraak op 31 oktober in de tweede rechtszaak die ik heb aangespannen. Die zal waarschijnlijk negatief zijn, maar ik kan nog een keer in beroep gaan. Die tweede uitspraak is bindend.

Het hele proces is eigenlijk erg pijnlijk. Maar ik geloof dat rechten niet verloren zijn zolang iemand ze durft opeisen.