Afrikanen koken zichzelf én het klimaat ziek

Afrika raakt maar niet af van vervuilende fornuizen op brandhout en houtskool, hoewel die erg schadelijk zijn voor de volksgezondheid en het klimaat.

© Ben Grey / Flickr (CC BY-SA 2.0)

Ondanks haar vlotte verkooppraatje krijgt Aanu Ajayi vaak te maken met scepsis wanneer ze energiezuinige fornuizen verkoopt in de Nigeriaanse stad Lagos. Het is tekenend voor de uitdagingen waar Afrika mee te maken heeft bij de overstap naar klimaatvriendelijk koken.

‘Ik moest ter plekke demonstraties geven in hun keukens en restaurants voordat ik ook maar een van de fornuizen kon verkopen’, vertelt de 39-jarige Ajayi terwijl ze de glanzend stalen fornuizen uit hun dozen pakt. ‘De vrouwen zien dat het geen zwarte rook verspreidt en hun keuken niet zo opwarmt als het brandhout dat ze gebruiken.’

Moeilijk te overtuigen

Volgens het Internationaal Energieagentschap (IEA) is koken verantwoordelijk voor 2 % van de uitstoot door verwarming – ongeveer evenveel als de lucht- of scheepvaart. Bovendien draagt de luchtvervuiling door koken met vuile brandstoffen bij aan 3,7 miljoen vroegtijdige sterfgevallen per jaar wereldwijd.

Afrika hinkt achterop wat betreft de transitie naar klimaatvriendelijk koken, iets wat het IEA deze week hoopt te veranderen tijdens een top in Parijs. De bedoeling is om 3,7 miljard euro binnen te halen aan jaarlijkse toezeggingen voor groene kookprojecten op het hele continent.

Het goedkoopste fornuis van Ajayi kost €27,39. De meeste gezinnen hebben niet zoveel geld liggen. Ze hebben een jaar nodig om zoveel te sparen.

Ongeveer 80 % van de Afrikaanse huishoudens – een miljard mensen – kookt nog steeds op rokerige brandstoffen met een hoge uitstoot, zoals hout, kerosine, houtskool of mest. Dat verergert de klimaatverandering en eist een bijzonder zware tol van de gezondheid van de vrouwen die koken, zegt het IEA.

Veel gezinnen zijn terughoudend om de ouderwetse kachels en houtskoolpotten die ze al tientallen jaren gebruiken op te geven. Ze zijn moeilijk te overtuigen van de mogelijke gezondheidsvoordelen van het overstappen op een modern alternatief.

Maar het is vooral de prijs die Ajayi’s potentiële klanten afschrikt. De meeste onder hen zijn huisvrouwen of verkopen zelfgemaakte snacks in de achtergestelde wijk in Lagos waar ze woont. Het goedkoopste fornuis van Ajayi kost 42.000 naira (27,39 euro) – een pak meer dan het minimumloon van 30.000 naira per maand.

‘De meeste gezinnen hebben niet zoveel geld liggen. Ze hebben een jaar nodig om zoveel te sparen’, zegt ze.

Financiering en oplossingen van eigen bodem

De toegang tot moderne en minder vervuilende kookapparatuur neemt toe in Azië en Latijns-Amerika, maar door ontoereikende financiering en een gebrek aan overheidsinitiatief hinkt Afrika achterop.

De distributie van gratis fornuizen en overheidssubsidies op flessen vloeibaar petroleumgas (LPG) was de sleutel tot het succes van India, China en Indonesië. Die landen konden zo het aantal mensen zonder toegang tot schoon koken halveren, zegt het IEA.

‘Wat wij het belangrijkst vinden, is dat deze overheden een duidelijk signaal krijgen dat dit een prioriteit is en dat ze hier specifieke middelen en aandacht aan gaan besteden’, zegt Daniel Wetzel, expert Duurzame Transitie bij het IEA.

Wetzel zegt dat de top toezeggingen zou opleveren in de vorm van subsidies of goedkope leningen, of grote investeringen voor een schonere energie-infrastructuur.

Veel landen proberen het gebruik van schonere kooktoestellen te stimuleren door gebruik te maken van gas, pellets van biomassa en elektriciteit.

Vuile, low-tech kooktoestellen stoten volgens het Amerikaanse Environmental Protection Agency jaarlijks tussen de twee en zes ton CO2 uit. Betere alternatieven kunnen die uitstoot met 50 tot 80 procent verminderen.

Affakkelen

In Nigeria, het dichtstbevolkte land van Afrika, is toegang tot schone kooktoestellen opgenomen in de nationale klimaatplannen, de zogenaamde NDC’s. Dat zijn de stappenplannen die landen moeten opstellen waarin ze beschrijven ze hoe ze de doelstellingen van het Klimaatakkoord van Parijs ondersteunen.

Het olie-exporterende land wil de helft van de huishoudens tegen 2030 laten overschakelen op fornuizen op LPG en 13 % van de gezinnen voorzien van verbeterde fornuizen.

Maar hoewel Nigeria beschikt over de grootste gasreserves van Afrika, met meer dan zesduizend miljard kubieke meter, fakkelt het land dagelijks zo’n 8,4 miljoen kubieke meter af omdat het niet beschikt over de apparatuur om het op te vangen of de pijpleidingen om het te transporteren.

Toen de gasprijzen wereldwijd stegen en de overheid vorig jaar de brandstofsubsidie afschafte, verdubbelde de prijs van een gasfles tot 12.500 naira (8 euro) – boven het budget van veel Nigeriaanse gezinnen.

Dergelijke problemen zijn tekenend voor de uitdagingen van de overstap naar schonere brandstoffen om te koken in Afrika, zegt Mikael Melin van SEforALL, een initiatief van de VN voor toegang tot energie in landen in het Zuiden te verbeteren.

In plaats van te vertrouwen op import, dringt hij er bij overheden op aan om oplossingen van eigen bodem te overwegen. Zo kunnen zuinige kooktoestellen gecombineerd worden met oplossingen zoals zonnepanelen, die niet afhankelijk zijn van het onbetrouwbare stroomnet.

‘Als je alleen maar vertrouwt op geïmporteerde brandstof om te koken, zorgt dat voor een eenrichtingsverkeer van geld vanuit je land naar het buitenland’, aldus Melin. ‘Maar als je kijkt naar oplossingen van eigen bodem… dan kun je economische kansen creëren.’

Dit stuk is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.