De levensgevaarlijke tocht van Yorgelis naar een nieuw leven

Donderwolken pakken zich samen boven de Golf van Urabá, aan de noordkust van Colombia. Een speedboot stuitert over de loodgrijze golven. Met hun telefoons maken de opvarenden filmpjes.

Begin augustus 2023 leer ik Yorgelis kennen op het strand van Necoclí. Ze slaapt dan al zes weken in een geïmproviseerd migrantenkamp. © Ynske Boersma

Yorgelis, een Venezolaanse vrouw van 26, is een van hen. ‘Mijn God, wat een weer!’ zegt ze in het filmpje. Ze richt de camera op de wolken, die een apocalyptische stortbui aankondigen. ‘We zijn op weg naar de Darién Gap. Als God het wil, zal ik in de Verenigde Staten aankomen. Ik vertrouw op Hem.’

Dagelijks wagen duizend tot tweeduizend migranten zich aan de dagenlange trektocht door de Darién Gap, een bergachtig regenwoud op de grens van Colombia en Panama. Ze hebben allemaal hetzelfde doel: een nieuw leven beginnen in de Verenigde Staten.

Het is een van de gevaarlijkste migratieroutes ter wereld: van afdalingen van modderige berghellingen tot het oversteken van kolkende rivieren en giftige slangen. Zelfs een voet vol blaren kan je einde betekenen. Ook zijn de migranten een makkelijke prooi voor bendes en andere kwaadwilligen.

Yorgelis kent de gevaren. Toch zet ze alles op alles om de overtocht te maken met haar twee dochters, Andrimar (12) en Reymaris (11).

In Venezuela was Yorgelis’ leven vastgelopen. Het ging niet langer zo. Haar salaris van omgerekend 8 dollar per maand was nog niet eens genoeg om een kip van te kopen, laat staan dat ze er haar dochters van te eten kon geven.

Ze is niet de enige die de balans opmaakte. Sinds 2014 zijn ruim 7 miljoen Venezolanen de economische en politieke crisis in hun thuisland ontvlucht. Aanvankelijk trokken de meesten van hen naar Colombia en andere landen in Zuid-Amerika. Maar ook in deze landen bleek het moeilijk vooruitkomen.

De afgelopen jaren zochten ze daarom hun heil verder naar het noorden, in de Verenigde Staten. In juli 2023 telden de VS al meer dan een half miljoen Venezolaanse migranten. Een aantal dat overigens blijft stijgen.

Net zoals Yorgelis hebben de meesten geen en sowieso niet het juiste paspoort. Daarom zit er niets anders op dan de lange reis over land te maken. In september vorig jaar werd een recordaantal van 54.833 Venezolanen aangehouden bij het (illegaal) oversteken van de Amerikaanse zuidgrens. Onder hen: Yorgelis en haar twee dochters.

Eerste bestemming: Bogota

Aan de dag van hun aanhouding gaat een woelige en gevaarlijke tocht vooraf. Op 15 mei 2023 vertrekt Yorgelis met haar kinderen uit hun woonplaats San José de Guaribe, een dorpje op een paar honderd kilometer ten oosten van de Venezolaanse hoofdstad Caracas. Zonder een cent op zak en met weinig meer dan de kleren die ze aanhebben, beginnen ze aan de lange reis naar een beter bestaan. Ze steken hun duim omhoog, in de hoop dat iemand hen wil meenemen.

De reis begint voorspoedig. In drie dagen tijd liften ze naar de grens. Onderweg slapen ze in tankstations en op pleinen. ‘We aten alleen brood, met water of sap’, vertelt ze. ‘De langste rit was in een veewagen, eentje met een ijzeren raster achterin zodat de koeien blijven staan. De meisjes legden een stuk plastic en dekens neer en vielen in slaap, om vervolgens vol blauwe plekken wakker te worden.’

‘Een vrouw stopte bij het tankstation en liet ons bij haar thuis slapen. Dat was een ware zegen.’

Ze maakt de reis in de eerste plaats voor haar dochters, zegt ze. ‘Ik wil dat ze kunnen studeren en dat ze het goed hebben. En ik wil mijn moeder in Venezuela helpen, want zij heeft een slechte gezondheid.’

Om het economisch echt goed te hebben, heeft het volgens Yorgelis geen zin om naar een land in Latijns-Amerika te migreren. ‘Mijn zus woont in Brazilië. Maar na drie jaar zie ik nog steeds niet genoeg verschil in haar economische situatie om haar vertrek te rechtvaardigen. In de VS zal het moeilijk worden, maar er zijn wel mogelijkheden.’

De eerste halte is de Colombiaanse hoofdstad Bogota, 1700 kilometer naar het westen. Van bij het begin krijgt Yorgelis veel hulp van onbekenden, zegt ze. ‘Een vrouw stopte bij het tankstation en liet ons bij haar thuis slapen. Een vrachtwagenchauffeur gaf ons niet alleen een lift, maar trakteerde ons ook op hotdogs. En in Cucuta, op de Colombiaanse grens, gaf een hulporganisatie ons eten, toiletartikelen en buskaartjes naar Bogota. Dat was een ware zegen.’

Eenmaal aangekomen in Bogota zou Yorgelis een maand lang in een grillrestaurant werken om geld te verdienen voor de volgende etappe van de reis: Necoclí, een vergane badplaats in het noordoosten van Colombia en de laatste stop voor de levensgevaarlijke Darién Gap.

Op weg naar de Darién Gap

Begin augustus 2023 leer ik Yorgelis kennen op het strand van Necoclí. Ze slaapt dan al zes weken in een geïmproviseerd migrantenkamp. Elke nacht knoopt ze een hangmat tussen de palmbomen en hoopt ze dat het niet zal regenen. Haar twee dochters slapen in een tentje bedekt met stukken plastic. Regent het toch, dan schuilen ze onder het afdakje van een hulporganisatie.

Yorgelis had geluk: bij aankomst in Necoclí vond ze een baantje als hulpkok op de legerbasis. Net zoals honderden andere Venezolaanse migranten op het strand had ze lange tijd geen geld om de volgende horde te nemen. Alleen wie de benodigde 340 dollar betaalt aan de mensensmokkelaars kan vertrekken.

Sinds onze ontmoeting zijn we in contact gebleven. Met vele appjes, foto’s en filmpjes houdt ze me op de hoogte van haar reis. Op 9 augustus, een week nadat we afscheid hebben genomen, stuurt Yorgelis me een audiobericht via WhatsApp. Eindelijk is het zover: ze heeft voldoende gespaard om de boottocht over de Golf van Urabá naar de Darién Gap te kunnen betalen.

De route die Yorgelis en haar dochters lopen, van het Colombiaanse stranddorp Acandí naar het inheemse dorpje Bajo Chiquito in Panama, voert dwars door de met regenwoud bedekte bergen van de Darién Gap. Het duurt minstens twee dagen om de route te lopen. Maar de meesten doen er langer over, tot wel acht dagen. Áls ze de tocht overleven.

Van Costa Rica via Nicaragua naar Guatemala

Vijf dagen later, op 14 augustus, hoor ik pas weer van Yorgelis. Haar stem klinkt zwak. ‘We zijn in Costa Rica. Het gaat goed met ons, een beetje uitgeput maar met de hulp van God zullen we zo snel mogelijk aankomen.’

‘Toen ik mijn geld uit mijn bh haalde, greep hij het uit mijn hand.’

Drie volle dagen hebben ze over de tocht door de Darién Gap gedaan. Onderweg hebben ze meerdere mensen zien overlijden, vertelt Yorgelis via de app. ‘Aan infarcten en dat soort dingen.’

Die nacht slapen ze voor het eerst in bijna twee maanden weer in een kamer — en in een echt bed — op de grens van Costa Rica en het noordelijke buurland Nicaragua. Maar lang nemen ze niet de tijd om uit te rusten. De daaropvolgende dagen doorkruisen ze Nicaragua met bussen, tot ze aankomen in Honduras.

Dan is het geld op. Yorgelis zoekt een migrantenopvang, waar ze in elk geval een dak boven hun hoofd hebben. Ondertussen zoekt ze naar hulp om verder te kunnen reizen. Geld verdienen zit er in Honduras niet in. Wel mag ze een Hondurese vrouw helpen met koken in een eettentje op straat, in ruil voor eten voor haar en de meisjes.

Een week later krijgt ze geld opgestuurd van Alejandro, een Venezolaan in New York, met wie ze sinds februari 2023 een romantische Facebook-correspondentie onderhoudt. Daarmee kan ze verder reizen naar Guatemala. Daar krijgt ze de eerste tegenslag te verwerken. Een corrupte grenspolitieagent pakt haar al haar geld af. ‘Zogenaamd om de grens te mogen oversteken. Toen ik mijn geld uit mijn bh haalde, greep hij het uit mijn hand.’

© Yorgelis

Mexico: een harde les

In de vroege ochtend van 28 augustus steken Yorgelis, Andrimar en Reymaris met een vlot de grens van Guatemala met Mexico over. Ze melden zich bij de grensautoriteiten in Tapachula, in de deelstaat Chiapas. Het voelt als een overwinning: ze zijn nog maar één land van hun bestemming verwijderd.

Maar Mexico is meteen ook het moeilijkste land om te passeren, zullen ze later ontdekken. Vanwege de enorme afstand van 3000 kilometer naar de noordgrens, maar vooral vanwege de vele gevaren die migranten hier onderweg tegenkomen. In het beste geval is dat een malafide grensambtenaar die je geld aftroggelt. In het slechtste word je ontvoerd, verkracht of vermoord door een crimineel kartel. Ook verongelukken regelmatig vrachtwagens en bussen volgeladen met migranten in de bergen van Chiapas.

Tapachula is na Necoclí de tweede flessenhals voor migranten op weg naar de VS. Sinds toenmalig president Barack Obama in 2014 de druk op Mexico flink opvoerde om migranten al aan de zuidgrens tegen te houden, maakt de migratieautoriteit Instituto Nacional de Migración (INM) het migranten zo lastig mogelijk.

Om problemen onderweg te voorkomen, proberen migranten daarom voordat ze verder reizen een verblijfsstatus aan te vragen in Tapachula. Alleen, het INM kan die enorme hoeveelheid aanvragen helemaal niet aan. Zo komen duizenden van hen maandenlang vast te zitten in Tapachula.

Yorgelis wacht daar niet op. Ze wil zo snel mogelijk naar de VS. Ze downloadt de app CBP One van de Amerikaanse grenspolitie en vult haar gegevens in. Dat moet genoeg zijn om de agenten van ‘La Migra’, de Mexicaanse grenspolitie, onderweg ervan te overtuigen dat ze niet van plan is in Mexico te blijven, redeneert ze.

Maar voordat ze Tapachula verlaat krijgt ze een nieuwe tegenslag. Ze leert een harde les: hier is niemand te vertrouwen. ‘Na overal om geld gevraagd te hebben, vond ik iemand die me 100 dollar wilde overmaken. Maar omdat ik geen paspoort heb, kan ik het geld zelf niet afhalen bij Western Union. Een Mexicaanse man wilde me helpen. Maar hij stal het geld van me. Hij zei dat er niets was overgemaakt, maar ik had het afschrift al ontvangen.’

‘Toen werd hij boos, maar dat was om van me af te komen. Dus ik bedankte hem. Terug in de busterminal van Tapachula barstte ik in huilen uit, want ik had niets om aan de meisjes te eten te geven’, vertelt ze in een audiobericht.

‘Het IJzeren Beest’

Begin september lukt het Yorgelis dan toch om buskaartjes naar Mexico-Stad te kopen. Maar ver komen ze niet. In San Pedro Tapanatepec, in de deelstaat Oaxaca, houdt de migratiepolitie de bus tegen. Yorgelis en haar dochters moeten uitstappen en mogen niet verder reizen. Ze zijn dan op een kwart van de weg naar Mexico-Stad en zijn platzak. Er zit niets anders op dan lopend verder te gaan.

Samen met een groep andere migranten die uit dezelfde bus waren gehaald, lopen Yorgelis en haar dochters van 4 uur ’s ochtends tot 17 uur ’s middags. In de volle zon. ‘We zijn zwart nu’, appt ze en sluit af met twee smileys.

Ze neemt een besluit. Aanvankelijk was ze van plan om volgens de nieuwe asielregels van de VS het land binnen te gaan. In mei 2023 voerde de regering-Biden een nieuw immigratiebeleid in, waarmee het illegaal oversteken van de grens strafbaar is geworden.

Wie asiel wil aanvragen moet een afspraak maken via de app CBP One van de U.S. Customs and Border Protection (CBP), en tot de datum van de afspraak wachten in Mexico. Maar die afspraak kan maanden op zich laten wachten, en al die tijd moeten migranten in Mexico blijven.

‘We zijn moe en onze benen zijn uitgeput. Elke stap doet pijn. Maar voor de bus hebben we geen geld.’

Dat ziet Yorgelis niet meer zitten. ‘Ik wil me meteen aangeven wanneer we aankomen bij de grens. Ze zeggen dat we met de trein naar Ciudad Juarez moeten reizen. Dat ik me daar moet aangeven bij de migratieautoriteiten van de VS en dat ze me zullen helpen, omdat ik een alleenstaande moeder met kinderen ben.’

De trein die Yorgelis bedoelt is de goederentrein La Bestia de Hierro (‘Het IJzeren Beest’), berucht om de migranten die sinds jaar en dag hun leven wagen om boven op de trein naar de noordgrens te liften.

Op 13 september hoor ik weer van Yorgelis. Ze is al halverwege de reis met La Bestia. Maar nu staan ze al een paar uur stil, onder de brandende zon in de woestijn.

Ze filmt. Op elke wagon van de goederentrein zitten migranten aan weerszijden. ‘Deze trein is gigantisch lang’, commenteert Yorgelis. Dan draait ze de camera naar haar gezicht en zoomt in op haar lip. ‘Kijk, die is helemaal kapot. Droog. En ik word ziek.’

Het wordt de tweede nacht boven op de trein. Slapen is er niet bij. Je zou er zomaar af kunnen vallen. Yorgelis voelt wanhoop. ‘We zijn moe en onze benen zijn uitgeput. Elke stap doet pijn. Maar voor de bus hebben we geen geld.’

Ze zijn dan op zo’n 1200 kilometer van de grens. De batterij van Yorgelis’ telefoon is plat. Ze neemt afscheid. ‘Wanneer ik weer batterij heb, hoor je van me.’

Geen werkvergunning

Op 17 september komen Yorgelis, Andrimar en Reymaris aan in Ciudad Juarez. Ze zijn nog één grens van hun Amerikaanse droom verwijderd.

Yorgelis laat er geen gras over groeien. ‘Hola, ik wilde je laten weten dat we op het punt staan om ons aan te geven bij de migratiedienst. Ik denk dat ik drie of vier dagen geen telefoon zal hebben.’

Vijf dagen later laat de Amerikaanse grenspolitie Yorgelis en de meisjes vrij in El Paso, Texas, met een datum om voor de asielrechter te verschijnen. ‘We zijn binnen. Nu moet ik zien hoe we in New York aankomen. Ik heb gehoord dat migrantenorganisaties van de kerk kunnen helpen met tickets voor humanitaire vluchten. Dus daar ga ik nu bij aankloppen.’

Ze is dankbaar. ‘Het was moeilijk, maar ik ben nu waar ik wilde zijn. Godzijdank is ons niets overkomen onderweg. In de Darién Gap en op La Bestia. Er waren dieptepunten. We moesten op straat slapen en om eten bedelen, maar dat is alles. En ik vraag God om alle andere mensen die willen oversteken ook te helpen.’

Dat was op 22 september, ruim vier maanden na haar vertrek uit Venezuela. Twee dagen daarna stapt Yorgelis voor het eerst in haar leven in een vliegtuig. Een kerkelijke organisatie was bereid om de tickets voor haar en haar dochters te betalen. Ze zijn euforisch en filmen alles: van het vertrek tot de landing en de loopbanden op het vliegveld.

Ze is er.

Met haar twee dochters, Andrimar (12) en Reymaris (11), waagt Yorgelis zich op de lange tocht naar de Verenigde Staten. © Yorgelis

Maar tegelijkertijd heeft ze nog een lange weg te gaan. In februari, vijf maanden na aankomst, heeft ze ondanks dagelijkse zoektochten nog steeds geen werk gevonden. ‘Ik voel me gefrustreerd, ik heb zo immens veel zin om te werken.’

Omdat ze illegaal de grens over is gegaan, krijgt ze geen vergunning om te werken. Pas wanneer ze voor de asielrechter moet verschijnen om haar uitzetting aan te vechten met een asielaanvraag, kan ze ook de procedure voor een vergunning in gang zetten. Ze had een afspraak op 23 april, maar die is verzet naar 2025. Vooralsnog heeft ze dus geen werk gevonden, en voelt ze zich des te gefrustreerder omdat haar moeder met diabetes is gediagnosticeerd in Venezuela.

Op andere vlakken is er wel een lichtpuntje. De meisjes gaan naar school in Manhattan. En het bleek ook in het echt te klikken tussen Yorgelis en Alejandro, die nu officieel een paar vormen. Hij onderhoudt nu het hele gezin.

Yorgelis staat daarom nog steeds achter haar beslissing om te vertrekken. ‘Het enige wat ik God vraag is om me te helpen mijn asielprocedure goed te laten verlopen.’